De evolutietheorie en organisatiekunde

Onlangs heb ik het boekje "Kaas & de evolutietheorie" gelezen, geschreven door Bas Haring. Een alleraardigst geschreven boekje over evolutie en hoe je met de kennis omtrent de evolutietheorie naar bepaalde onderwerpen kunt kijken. Het zet ook aan tot nadenken over organisatiekunde/ bedrijfskunde. 

Wat is een theorie?
Het eerste wat mij tot nadenken zette was het gebruik van het woord theorie. In de bedrijfskunde/ organisatiekunde wordt vaak het woord theorie gebruikt (bijvoorbeeld "de theorie van Treacy en Wiersema"), maar de definitie van theorie in de bedrijfskunde/ organisatiekunde, wat een sociale/ gamma wetenschap is, heeft een andere betekenis dan de definitie van theorie in de biologie of natuurkunde of een andere natuurwetenschap/ beta-wetenschap. In de organisatiekunde is een theorie vaak 'een geheel van ideeën, denkbeelden en waarnemingen rond een bepaald thema', terwijl een theorie zoals de evolutietheorie 'een verklaring geeft van de werkelijkheid door bewijzen/ waarnemingen aan te dragen waarmee de verklaring van de werkelijkheid verworpen of aangenomen wordt'. Dat is dus wel een wezenlijk verschil. Het gebruik van het woord theorie in de bedrijfskunde/ organisatiekunde leidt dan ook wel eens tot verwarring. Ik hoor bijvoorbeeld nogal eens mensen zeggen wat volgens de theorie van Treacy & Wiersmema een organisatie een keuze moet maken voor Operational Excellence (O.E.), Customer Intimacy (C.I.) of Product Leadership (P.L.). Maar dat is natuurlijk niet 'waar'. Er zijn genoeg organisaties aan te wijzen die niet een expliciete keuze hebben gemaakt voor O.E., C.I. of P.L. en die desalniettemin zeer succesvol zijn. Dat komt natuurlijk omdat de theorie van Treacy & Wiersema niet 'waar' is, maar een 'geheel van ideeën  denkbeelden etc.' Dat betekent niet dat bedrijfskundige theorieën zoals die van Treacy en Wiersema niet nuttig zijn. Laat je vooral door dergelijke bedrijfskundige theorieën inspireren en denk na of jij ze binnen jouw organisatie in de huidige situatie kunt gebruiken om iets te verklaren of te doorbreken!

Oorzaak en gevolg
Een ander punt dat me opviel in het boek van Haring was het omdraaien van oorzaak-gevolg. Haring schrijft bijvoorbeeld dat veel mensen denken dat planten en dieren zich voortplanten om de toekomst van de soort te continueren. Dat is een misvatting. Het is andersom. De enige soorten die blijven bestaan zijn die soorten die aan voortplanting doen. Een paardensoort die heel hitsig is zal gemakkelijker voortbestaan dan bijvoorbeeld een vogelsoort die liever niet aan seks doet. 

Bij bedrijfskundig onderzoek worden oorzaak-gevolg ook snel omgedraaid. Denk bijvoorbeeld aan het onderzoek naar excellent presterende organisaties, "From good to great". (Zie: http://gossekorte.blogspot.nl/2010/03/from-good-to-great.html) Wat kenmerken excellent presenterende organisaties? was de hoofdvraag van dit onderzoek. Bij excellent presterende bedrijven bleek o.a. een bepaald type leider aanwezig te zijn, zogenaamde niveau-5 leiders. Dat zijn leiders zonder kapsones, zonder status, wiens ambitie zich richtte op de organisatie in plaats van zichzelf. Dat wil echter niet zeggen dat door niveau-5 leiders excellent presterende organisaties ontstaan. Bovendien lopen er waarschijnlijk bij heel veel andere bedrijven ook niveau-5 leiders rond maar die bedrijven presteren niet-excellent. 

Vergelijk het bijvoorbeeld ook eens met een onderzoek naar Hitler en Stalin. Wat voor kenmerken hebben deze twee afschuwelijke leiders van de vorige eeuw gemeen? Ze hadden allebei een snor, waren allebei katholiek opgevoed, hadden allebei op jonge leeftijd hun vader verloren etc. Dat wil echter niet zeggen dat een katholieke opgevoede man met een snor die op jonge leeftijd zijn vader heeft verloren een afschuwelijke leider zal worden. Oorzaak-gevolg worden snel omgedraaid. Dergelijke bedrijfskundige onderzoeken moeten dus altijd kritisch en met gezonde argwaan gelezen worden! Laat je erdoor inspireren maar neem het vooral niet voor "waar" aan! Dat deed Darwin tenslotte immers ook niet over de heersende overtuigingen van destijds over het ontstaan van soorten. Als je iets niet voor waar aanneemt blijf je nadenken, leren en ontdekken!

De gekte van het voortbestaan
Bas Haring schrijft "Stel je voor dat we met zijn allen besluiten dat de mensheid mag uitsterven. We besluiten dat niemand meer kinderen zal krijgen. De mensen die nu leven zijn de laatste mensen op de aarde. En als de laatste mens die nu leeft gestorven is, is de mensheid verdwenen. Zou je dat erg vinden? Ja? Waarom dan? Je merkt er helemaal niets van of de mensheid na jouw overlijden wel of niet voort bestaat." Toch vinden de meeste mensen het een afschuwelijk idee dat de mensheid niet meer zal bestaan. In ons mensen zit een eigenschap/ een wens om te willen blijven voortbestaan. Dat is bij organisaties ook zo. De continuïteit van de organisatie lijkt wel het hoogste goed. En winstgevendheid zorgt voor continuïteit. Bas Haring schrijft dan ook dat wat hitsigheid voor de paardensoort is, is winstgevendheid voor bedrijven. Hitsige paarden geven de genen door en houden de soort in stand. Stijgende winsten is het mechanisme waarmee de organisatie zijn voortbestaan garandeert. Staat een werknemer 's ochtends op met het idee om lekker winst te maken voor de aandeelhouder van het bedrijf? Vaak niet. Een werknemer heeft ook andere doelen, bijvoorbeeld een hoog salaris, een lekkere werkdag zonder stress etc. De doelen van een werknemer hoeven dus niet gelijk te zijn aan de doelen van de aandeelhouder (meer winst). Daarom is het volgens Haring handig om doelstellingen van beide in overeenstemming te brengen. Misschien is Semco zo'n organisatie waarbij die doelstellingen in overeenstemming zijn gebracht? Zie: http://gossekorte.blogspot.nl/2011/11/semco-stijl-het-7-s-model.html

Wat is de beste manier van organiseren?
De kern van de evolutietheorie is dat wat werkt in een bepaalde situatie blijft bestaan. Van de eerste bruine beren die op de noordpool kwamen overleefden die beren met de meest licht bruine vacht. Die vielen het minst op en konden hun prooi te grazen nemen. Zij kregen kinderen met ook een licht bruine vacht waarvan enkele nog lichter als de ouders. Die met de lichtste vacht overleefde en kreeg kinderen met een lichte(re) vacht. Dit herhaalt zich keer op keer en nu zijn er beren op de noordpool met een witte vacht i.p.v. een bruine. Want een witte vacht werkt beter in die situatie. En zoals je in de natuur niet kunt spreken van wat nou het beste dier is of uit welke onderdelen het beste dier bestaat, zo kun je over organisaties niet zeggen wat nou de beste organisatie is of wat de beste organisatiestructuur, de beste organisatiecultuur, de beste wijze van leiderschap etc. is. Dat wat werkt in een bepaalde situatie blijft bestaan, maar wat voor de ene organisatie in de ene situatie wel werkt hoeft bij een andere organisatie in een andere situatie niet te werken. Mintzberg gaf dat al aan met de contigentietheorie. Laat je vooral wel inspireren door hoe andere organisaties iets doen of door bedrijfskundige boeken en verken met je collega's wat jullie organisatie daarvan kan toepassen op een nuttige manier. 

Organisaties (her)ontwerpen?
Mensen zijn denkers. Mensen zijn ontwerpers. Dat doen we graag. Denken en ontwerpen. Voor ons is het moeilijk om te begrijpen dat niet alles ontworpen is of ontworpen kan worden. Bij organisaties heb ik door de jaren heen nogal eens gezien dat een organisatie "herontworpen" werd (gereorganiseerd werd). Vaak leidt dat tot een hoop ellende. Iedereen is dan meer druk met de eigen organisatie, dan met de klant. Dergelijke "herontwerpen" worden vaak ook gestart met doelstellingen zoals " optimaliseren", "synergievoordelen creëren", "efficiencyslagen maken" etc. Het betreft vaak grote veranderingen en men gaat vaak teveel uit van het paradigma dat de organisatie geheel "maakbaar" is. Soms is een paradigmashift naar "ontwikkelbaar" een goede zet om falende organisatieverandering te voorkomen. Stapje voor stapje veranderen in plaats van een grootschalig bombastisch organisatieherontwerptraject. De wereld zoals wij die kennen is volgens Haring ook niet ontworpen maar stapje voor stapje geëvolueerd. Toeval speelt, naast hard werken om te overleven, daarbij een grote rol. Is dat bij succesvolle organisaties ook niet het geval? 

Tot slot   
Het boekje "Kaas & de evolutietheorie" is een leuk boekje waarvan wel gezegd is dat het geschreven is voor pubers, maar voor volwassen is het zeker ook leerzaam. Wil je meer weten over "hoe te organiseren" of over "hoe veranderingen binnen organisaties te realiseren"? Neem dan gerust contact op.

Gosse Korte: LinkedIN

Zoektermen: Organisatiekunde, contigentietheorie, "gosse korte", "gj korte"